Elżbieta Zawacka

Urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Studiowała matematykę w Uniwersytecie Poznańskim pod kierunkiem 3 sławnych później asystentów, twórców Enigmy. Po ukończeniu studiów poświęciła się pracy pedagogicznej w szkołach, jednocześnie działając na rzecz Przysposobienia Wojskowego Kobiet, którego była komendantką Regionu Śląskiego. Wzięła udział w kampanii wrześniowej, a następnie w pierwszych zalążkach konspiracji na Śląsku. Początkowo w Służbie Zwycięstwu Polski, następnie Związku Walki Zbrojnej i wreszcie Armii Krajowej. Do końca 1940 r. kierowała łącznością Okręgu Śląskiego ZWZ. Później rozpoczęła się jej epopea kurierki AK. Znana w konspiracji pod pseudonimem "Zo" stała się prawdziwą legendą kurierów w okupowanej Europie. Wielokrotnie (sto kilkadziesiąt razy) nielegalnie przekraczała granice przenosząc wiadomości i meldunki. Szkoliła też innych kurierów. Pełniła funkcję zastępcy szefa "Zagrody" - Działu Łączności Zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK. Jej najsłynniejszy rajd emisariuszki  wiódł poprzez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię do Anglii. "Zo" była jedyną kobietą - "cichociemną". Na własną prośbę powróciła na spadochronie do okupowanego kraju 10 września 1943 r.

Wyskakiwała z pociągu w biegu pod Warszawą, by uciec śledzącym ją od Krakowa gestapowcom. Niemcy, poznawszy jej nazwisko, aresztowali w Toruniu całą rodzinę i uśmiercili. Pracowała w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet KG AK. Po upadku powstania warszawskiego nadal działała w służbie Państwa Podziemnego. Dostarczyła do Szwajcarii pierwsze szczegółowe meldunki o sytuacji w kraju po upadku powstania. Po zakończeniu wojny włączyła się w struktury konspiracji antykomunistycznej w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość. Powróciła także do pracy pedagogicznej - ukończyła studium pedagogiki społecznej i rozpoczęła pracę doktorską. W 1951 roku została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa. Więziona do 1955 r. Od 1956 r. powróciła do pracy naukowej i pedagogicznej. W 1965 r. uzyskała doktorat, a w 1972 r. habilitację. Wówczas też wróciła do rodzinnego Torunia, gdzie podjęła pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Instytucie Pedagogiki i Psychologii. Równocześnie gromadziła materiały do dziejów Armii Krajowej, działała w środowisku kombatantów AK. Na skutek represji SB,  m.in. zlikwidowano kierowany przez nią Zakład Andragogiki, odeszła przedwcześnie z pracy na uniwersytecie. W latach osiemdziesiątych związana ze środowiskiem "Solidarności" - założyła koło kombatantów AK przy Komisji Krajowej  - była dla młodych autorytetem i wzorem patriotyzmu. Prof. Zawacka działała w Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim a także współtworzyła Światowy Związek Żołnierzy AK. Jej wielkim dziełem jest powołanie do życia Fundacji "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej". Fundacja nie tylko gromadzi dokumenty i relacje, ale także organizuje konferencje, zjazdy naukowe i wydaje liczne publikacje dokumentujące udział Pomorza w walce o niepodległość. W grudniu 1995 r. decyzją Prezydenta RP Lecha Wałęsy prof. Elżbieta Zawacka została odznaczona Orderem Orła Białego. Jest także odznaczona Krzyżem Orderu Virtuti Militari i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. 15 grudnia 1995 roku prof. Elżbieta Zawacka została przez mieszkańców rodzinnego Torunia wyróżniona tytułem honorowego obywatela.  W listopadzie 1999 r. mianowana do stopnia pułkownika.

... W czasie uroczystości związanych ze Świętem Konstytucji 3 maja 2006 r. Prezydent RP wręcza odznaczenia państwowe i nominacje generalskie. Tego dnia awans do stopnia generała brygady otrzymuje pułkownik Elżbieta Zawacka, działająca w ruchu oporu pod pseudonimem "Zo".  ...

Ranga tej honorowej nominacji jest ogromna. - W całej historii Wojska Polskiego tylko jedna kobieta otrzymała stopień generała brygady, była to Maria Wittek.  ...

 Kurierka ze względu na stan zdrowia nie odbiera awansu w Warszawie. Ceremonia odbywa się w Toruniu. - Wydział ds. odznaczeń Ministerstwa Obrony Narodowej zadecydował, że awans do stopnia generała musi zostać wręczony E. Zawackiej osobiście. Miasto z tej okazji przygotowuje specjalną uroczystość.  ... (Gazeta Wyborcza)

Toruńska ceremonia miała uroczystą oprawę. Spotkanie zaplanowano z elementami ceremoniału wojskowego. Odbyło się ono w Sali Mieszczańskiej Ratusza Staromiejskiego 13 czerwca 2006 r.

 więcej: legendarna kurierka , ,,kurier z W-wy" o ,,Zo" , film o ,,Zo'' , 93. urodziny ,,Zo , Kto jeszcze pamięta Elisabeth Watson? , W mundurze i z Virtuti Militari ,   Medal dla prof. Zawackiej ,